10 điều răn cho tư duy thị giác

Thực ra đó là 10 và 1/2 điều mà tác giả Dan Roam khuyên chúng ta nên làm khi vận dụng và phát huy tác dụng của tư duy thị giác trong giải quyết tất cả các vấn đề của cuộc sống.

Một bức vẽ đơn giản trên mảnh khăn giấy khiêm nhường có thể hiệu quả hơn nhiều so với một bài trình bày Power Point cầu kỳ nhất, theo Dan Roam – tác giả của “Chỉ cần mẩu khăn giấy” – cuốn sách hay nhất năm (2009) của Businessweek, Fast Company và Times.

Dựa trên 20 năm kinh nghiệm và những khám phá mới nhất về khoa học thị giác, Roam hướng dẫn người đọc cách làm sáng tỏ bất cứ vấn đề nào, và “bán” bất cứ ý tưởng nào, chỉ với một bộ công cụ vô cùng đơn giản.

Chủ tịch Digital Roam Inc. đã từng hỗ trợ các nhà lãnh đạo của Microsoft, Google, Wal-Mart, Boeing, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ và cả Thượng viện Mỹ giải quyết nhiều vấn đề hóc búa, nhờ phương pháp tư duy bằng hình ảnh.

Phương pháp tư duy đặc biệt của ông đã được giới thiệu trên kênh truyền hình CNN, MSNBC, ABC News, Fox News và NPR.

Nguyên tác: The Back of The Napkin – Solving Problems and Selling Ideas with Pictures – Expanded ed. 
Người dịch: Nguyễn Thanh Huyền 
Bản quyền tiếng Việt: NXB Trẻ

Nội dung chính

Một cách nhìn hoàn toàn mới về kinh doanh

Vấn đề làm nản chí nhất mà bạn có thể hình dung trong kinh doanh là gì? Nó bao trùm rộng rãi, hay nhỏ bé và mang tính cá nhân? Nó thiên về chính trị, kỹ thuật hay con người? Nó xuất phát từ hoạt động cụ thể hằng ngày trong công ty bạn hay nó lơ lửng bồng bềnh trong không gian nhận thức? Điều mà bạn xem là vấn đề – bạn đã hiểu rất rõ hay chưa gặp bao giờ?

Từng quản lý công việc kinh doanh ở San Francisco, Moscow, Zurich và New York, chính tôi đã xoay xở với rất nhiều vấn đề trong nhiều lĩnh vực, và đã chứng kiến nhiều vấn đề tương tự được các đồng nghiệp, cấp trên, nhân viên và khách hàng của mình giải quyết. Đúng vậy: Tâm điểm của kinh doanh là giải quyết vấn đề.

Nếu có một cách để giải quyết vấn đề trong kinh doanh với năng suất cao hơn, hiệu quả tốt hơn và thú vị hơn, thì đó là tư duy thị giác.

Tư duy thị giác có nghĩa là tận dụng khả năng bẩm sinh của chúng ta – bằng mắt và trí tưởng tượng – để khám phá những ý tưởng còn tiềm tàng, phát triển những ý tưởng đó nhanh chóng và đầy trực cảm, rồi chia sẻ chúng với người khác sao cho họ thực sự hiểu được vấn đề.

Giải quyết vấn đề bằng hình ảnh hoàn toàn không liên quan tới năng khiếu hay đào tạo nghệ thuật.

Chuyện của tôi:

Tác giả Dan Roam

Đồng nghiệp của tôi buộc phải rời khỏi văn phòng trên một chiếc xe cứu thương và khẩn nài tôi thế chỗ cho cuộc nói chuyện mà đáng lẽ anh ta phải thực hiện vào ngày hôm sau. Tôi nhận lời, rồi mới biết rằng bài nói chuyện đó sẽ diễn ra ở Sheffield – Anh Quốc (chúng tôi thì đang ở New York – Mỹ), đối tượng nghe là các chuyên gia về giáo dục được chỉ định bởi tân thủ tướng Anh thời đó, ông Tony Blair. Đồng nghiệp của tôi chẳng hề cho tôi biết về chủ đề – cái gì đó về mạng internet, hay nơi anh ta cất giấu tài liệu của mình (nếu có).

Hôm sau, tôi ngồi trên tàu khởi hành từ ga St. Pancras của London tới Sheffield, mệt nhoài vì chênh lệch múi giờ sau chuyến bay xuyên Đại Tây Dương, xung quanh tôi toàn những đồng nghiệp Anh Quốc tôi chưa từng gặp, tất cả đều cảm ơn tôi rất nhiệt thành vì đã tới để “cứu buổi thuyết trình” của họ.

Sau khi ăn xong bữa sáng, Trưởng nhóm Anh Quốc đề nghị tôi lướt qua bài thuyết trình Power Point của mình. Nhưng tôi làm gì có. Tôi thậm chí còn không chắc là chúng tôi sẽ nói về vấn đề gì.

“Vai trò của internet đối với nền giáo dục” – Trưởng nhóm cho tôi biết, với một thoáng kinh hãi hiện lên mặt – “Anh biết đôi chút về vấn đề đó chứ?”.

“Thực ra là… không”, tôi trả lời trong lúc quay ra cửa sổ, thầm nghĩ giá được nhảy khỏi tàu thì tốt biết mấy. Nhưng rồi một ý tưởng khác bắt đầu hình thành trong óc, vậy là tôi lôi bút ra khỏi tú áo khoác và vớ lấy một mẩu khăn giấy trên bàn.

Tôi vẽ, một hình tròn với từ “thương hiệu” ở giữa.

“Anh thấy đấy, tôi nói với Trưởng nhóm, ngày nay có nhiều người rất bối rối về cách tạo ra một địa chỉ web hữu dụng. Và tôi hình dung điều này cũng đúng với khán giả của chúng ta hôm nay. Nhưng theo tôi, có ba điều mà chúng ta cần bận tâm. Đầu tiên là bản thân thương hiệu. Hai điều còn lại là nội dung và chức năng”.

Tôi thêm vào hai hình tròn nữa và đề tên tương ứng, rồi tiếp tục: “Nếu có thể xác định được mình nên điền gì vào những hình tròn này, chúng ta có thể xây dựng bất cứ trang web nào để phục vụ cho bất cứ khán giả nào, kể cả các nhà giáo dục”.

Câu hỏi đặt ra là làm thế nào chúng ta biết ba hình tròn này nên chứa những gì? Câu trả lời là đây”. Tôi vẽ một mặt cười nhỏ bên cạnh mỗi hình tròn và viết một ghi chú cho mỗi mặt. Điều mọi người muốn LÀM (hay điều chúng ta muốn họ làm) sẽ quy định chức năng. Điều mọi người muốn BIẾT (hay điều chúng ta muốn họ biết) sẽ quy định nội dung. Và điều chúng ta muốn họ NHỚ sẽ quy định thương hiệu.

Tiếp theo, tôi vẽ thêm ba hình mặt cười cùng với các ghi chú, lần này liên kết ba hình tròn với nhau. “Sau khi các nghiên cứu cho ta biết cái gì nên được đặt vào ba hình tròn này, chính nhóm làm website sẽ chịu trách nhiệm tạo ra nó. Các kỹ sư sẽ xây dựng các thành phần chức năng; những người viết nội dung sẽ xác định, viết và biên tập nội dung; và các nhà thiết kế sẽ sáng tạo ra một trải nghiệm đáng nhớ.

Rồi tôi tổng kết mảnh khăn giấy với một tựa đề và một chuỗi từ khoá.

Mảnh khăn giấy của tôi không có nét nào đẹp đẽ cả, nhưng nó khiến cho tôi sáng suốt, lanh lợi và lĩnh hội tốt – và thật đơn giản, nó trao cho tôi cả tá vị trí xuất phát để nói cụ thể hơn về bất cứ lĩnh vực nào trong vấn đề tạo ra một trang web hữu dụng.

Trưởng nhóm hỏi: “Nhưng anh có thể nói về nó trong 45 phút không?”. Tôi đáp: “Chúng ta sẽ sớm biết câu trả lời thôi”.

Giảng đường kiểu cổ điển của đại học Sheffield có những tấm bảng lớn, thế nên tôi vẽ lại mẩu khăn giấy theo từng bước trước 50 khán giả chuyên gia, dẫn dắt họ đúng như cách tôi đã làm với Trưởng nhóm trong bữa sáng. Chúng tôi không chỉ nói về vấn đề đó trong 45 phút, họ thích thú với quá trình đó đến nỗi kết cuộc là chúng tôi nói chuyện gần hai tiếng đồng hồ. Nhóm của chúng tôi giành phần thắng trong cuộc đấu.

Chia sẻ mẩu khăn giấy đơn giản kia trong hội trường đại học hoành tráng là khoảnh khắc mang tính bước ngoặt đối với tôi trong việc hiểu ra sức mạnh của những hình vẽ.

Loại vấn đề nào có thể giải quyết được bằng hình vẽ? Câu trả lời là gần như tất cả, thậm chí là các khó khăn mang tính cá nhân.

Tôi là một doanh nhân và làm việc với các doanh nhân khác, các vấn đề mà tôi tập trung vào thường liên quan đến kinh doanh, như làm cho các nhóm hiểu được cách vận hành của hệ thống, giúp những người mang trọng trách ra quyết định làm rõ cách nghĩ của họ và cải thiện cách họ truyền đạt ý tưởng cho những người khác; hiểu được một thị trường cũng như tác động có thể có đối với thị trường đó khi thay đổi một sản phẩm.

Bởi các vấn đề này thường dính dáng đến rất nhiều tiền và ảnh hưởng tới rất nhiều người, nên những vấn đề này thường được xem là chỉ liên quan tới công việc kinh doanh. Nhưng thực sự không phải thế. Sẽ sáng suốt hơn rất nhiều nếu xem những vấn đề này là đại diện cho một tập hợp rộng lớn các khó khăn mà chúng ta đều phải đối mặt hằng ngày, trong kinh doanh cũng như trong cuộc sống.

Tôi gói hầu hết các vấn đề vào các nhóm cơ bản và quen thuộc như sau:

Chúng ta chỉ cần có ba dụng cụ để trở nên xuất sắc trong việc giải quyết vấn đề bằng hình vẽ: đôi mắt, trí tưởng tượng và đôi chút khả năng phối hợp tai mắt. Tôi gọi những công cụ này là tư duy thị giác “tích hợp”. Phụ kiện cần có: giấy và bút chì, hoặc bảng trắng và bút viết bảng.

Lý do chúng ta không cần đến phần mềm máy tính hay các chương trình vẽ đồ thị phức tạp là bởi mỗi bức hình mà chúng ta sẽ tạo ra chỉ bao gồm một vài mảnh ghép đơn giản, và vốn dĩ chúng ta đều đủ khả năng thể hiện trên giấy.

Nếu có thể vẽ nên những hình thù dưới đây (dù bạn thấy kết quả xấu xí đến mức nào), chắc chắn bạn sẽ trở thành một người tư duy thị giác hiệu quả hơn.

Sự tin tưởng dành cho các công cụ có sẵn của chúng ta sẽ được đền đáp khi tới lúc chia sẻ bức vẽ với mọi người. Vì:

1/ Mọi người thích được xem tranh vẽ của người khác. Trong phần lớn các tình huống trình bày, khán giả phản ứng tích cực hơn với các hình vẽ tay. Sự ngẫu hứng và mộc mạc của các hình vẽ tay khiến họ ít bị gò bó hơn, đồng thời cảm thấy gần gũi hơn. Và chẳng có gì khiến một hình ảnh trở nên rõ ràng hơn với khán giả khi nó được vẽ từng bước một.

2/ Các hình vẽ phác bằng tay được tạo ra nhanh chóng hơn và dễ thay đổi hơn. Tư duy bằng hình ảnh rất linh hoạt, phương pháp thử và sai bằng hình ảnh cũng thường xuyên được áp dụng. Chẳng mấy khi hình vẽ chúng ta tạo ra lại giống hệt những gì chúng ta hình dung ban đầu, vì thế việc quay lại và thay đổi là rất quan trọng.

3/ Sử dụng máy tính rất dễ vẽ sai hình. Hầu hết các chương trình phần mềm được sử dụng để vẽ hình đều cài đặt sẵn một số chức năng tạo hình. Giả sử ta biết loại hình nào có ích nhất để biểu diễn điều mình muốn nói thì điều đó thật là tuyệt. Nhưng giả định này lại gần như luôn sai.

Mục đích cuối cùng của tư duy thị giác không phải là bài thuyết trình được trau chuốt tới đâu, mà là chúng ta tư duy bằng mắt thoải mái đến mức nào. Đó chính là lý do quan trọng nhất để tin tưởng vào các công cụ có sẵn của bản thân.

Quy trình 4 bước của tư duy thị giác

Bốn bước này, vốn chúng ta đã biết cách thực hiện chúng rồi: Nhìn – Thấy – Hình dung – Trình bày.

Nhìn = Thu thập và sàng lọc. Nhìn liên quan đến việc quét qua cả môi trường xung quanh để tạo nên cảm giác ban đầu về bức tranh toàn cảnh, đồng thời đưa ra những câu hỏi chớp nhoáng giúp não bộ đánh giá nhanh về những điều ở trước mặt chúng ta.

Thấy = Thu thập và tổng hợp. Trong lúc chỉ nhìn đơn thuần, chúng ta đã lướt qua một lượt toàn cảnh và thu thập các thông tin ban đầu. Còn khi thấy, chúng ta thu thập những thông tin xứng đáng được khảo sát tỉ mỉ hơn. Quá trình này dựa trên những mô hình nhận biết thỉnh thoảng có ý thức, thông thường thì không.

Hình dung = Thấy điều không có ở đó. Hình dung là điều xảy ra sau khi các hình ảnh trực quan đã được thu thập, chọn lựa, và tới lúc để bắt đầu nhào nặn chúng. Có hai cách để định nghĩa việc hình dung: Nó là hành động “thấy với đôi mắt nhắm”, hoặc “thấy điều không có ở đó”.

Trình bày = Làm rõ tất cả mọi vấn đề. Chúng ta cần tóm tắt lại tất cả những gì mình vừa thấy được, tìm ra cấu trúc tốt nhất để trình bày ý tưởng của mình một cách trực quan, sắp xếp chặt chẽ mọi thứ lên giấy, trình bày những gì mình hình dung và sau đó trả lời các câu hỏi của khán giả.

Ba công cụ cần phát triển

Để tư duy một cách trực quan, chúng ta dựa vào sự tương tác của ba công cụ sẵn có của mình: đôi mắt, trí tưởng tượng và khả năng phối hợp tay – mắt.

Chúng ta có thể phát triển cả ba, và càng phát triển tốt một công cụ, những công cụ còn lại càng có khả năng phát triển tốt hơn.

Nguyên nhân khiến hầu hết mọi người đều do dự về cách tiếp cận việc giải quyết vấn đề bằng hình ảnh là phần lớn họ đều không chắc chắn về khả năng vẽ của mình.

Hãy thử lật ngược lối suy nghĩ này: Thay vì tin rằng đầu tiên chúng ta phải biết vẽ (trình bày), hãy dành một phút để hình dung rằng khả năng vẽ tốt lại thường là kết quả của khả năng thấy tinh tường, và khả năng này lại xuất phát trực tiếp từ khả năng nhìn tốt.

4 quy tắc cốt yếu để nhìn tinh hơn