Tác phẩm của Max Weber đề cập về sứ mệnh của giáo dục và truy tầm lời đáp cho câu hỏi: “Chúng ta phải làm gì, phải sống ra sao?”.
Cuốn Khoa học – Nghề nghiệp và sứ mệnh là bài nói chuyện của Max Weber trước sinh viên đại học Munich (Đức) năm 1918, nêu ra cho sinh viên những ý niệm về sứ mệnh và vai trò của người làm khoa học và giảng viên trong tương lai. Đối tượng của Weber lúc ấy là những sinh viên khoa học tự nhiên, nhưng đặt tác phẩm vào bối cảnh xã hội hiện tại, ta thấy những điều Weber trình bày dường như can hệ trực tiếp đến những công dân trẻ, ở bất kỳ ngành nghề nào.
![]() |
Bìa cuốn “Khoa học – nghề nghiệp và sứ mệnh”. Bản dịch của Phạm Nguyên Trường, NXB Đà Nẵng và Domino Books. |
Trước tiên, Weber đề cập đến thái độ của một người làm khoa học. Ông nhấn mạnh một người học nếu không chuyên môn hóa nghiêm ngặt, không có đam mê thôi thúc cống hiến cho khoa học, người ấy nên làm việc khác. Sẽ không có bất kỳ ý nghĩa nào, hay bất kỳ kết quả nào nếu người làm nghiên cứu không dành hết sự tận tâm cho công việc đang làm.
Dù vậy, tác giả cũng chỉ ra dù có lòng nhiệt thành cống hiến lẫn tận tâm theo đuổi, bạn chưa chắc đạt được một kết quả khoa học. Một khi đã theo đuổi con đường nghiên cứu, một người phải hiểu rằng những gì họ đạt được trong vài mươi năm rồi sẽ lỗi thời trong chừng năm hay mười năm về sau. Weber gọi đó là “số phận” mà khoa học phải chịu, là ý nghĩa của một công trình khoa học, mỗi phát kiến khoa học đều cần phải bị vượt qua, bởi một phát kiến khác. Vậy tại sao khoa học vẫn tồn tại? Tại sao con người cứ liên tục lao đầu vào một quá trình không bao giờ kết thúc và cũng không thể kết thúc? Bởi thế giới chúng ta đang sống là thế giới của hợp lý hóa và trí tuệ hóa, là quá trình hóa giải sự thần bí bao quanh cuộc sống. Với khoa học, con người tiến xa hơn trong những câu hỏi về vũ trụ, về sự sống đã tồn tại từ bao lâu nay.
Càng dựa trên những kết quả được khoa học tìm thấy, con người càng đặt ra nhiều câu hỏi về thế giới, sự thần bí thuở ban sơ dần lùi, nhưng mãi mãi, con người không thể dùng khoa học để trả lời câu hỏi: “Chúng ta phải làm gì và phải sống ra sao”. Câu hỏi đó thuần túy về tinh thần. Khoa học không đưa ra câu trả lời cho một câu hỏi về tinh thần. Những tiến bộ y khoa giúp cứu sống nhiều người, nhưng cũng ở nhiều trường hợp, việc họ có muốn tiếp tục sống hay không và cuộc sống này có đáng sống không, khoa học tự nhiên không mang đến câu trả lời. Chưa có một phát kiến khoa học nào có thế thay thế con người trả lời câu hỏi ấy, từ chính nội tâm và đời sống tinh thần của mình.
Tên gốc của sách tiếng Đức là Wissenschaft als Beruf. Trong nguyên tác, từ Beruf có thể được hiểu là nghề nghiệp và sứ mệnh. Weber kết luận không phải tự nhiên “Beruf” lại có hai nghĩa: Nó xuất phát từ nhận thức rằng hoạt động chuyên nghiệp là sứ mệnh thiêng liêng và dẫn đến những kết quả cực kỳ quan trọng đối với xã hội châu Âu và nền văn hóa châu Âu.
![]() |
Max Weber (1864-1920). |
Kỳ thi Trung học phổ thông quốc gia ở Việt Nam vừa kết thúc. Sắp tới, lại thêm một thế hệ những người trẻ phải tiếp tục đương đầu với các đợt xét tuyển đại học. Cánh cổng đại học có thể dẫn dắt nhiều người đến với một ngành nghề nào đó. Câu hỏi thường gặp ở mỗi kỳ tuyển sinh đại học là: “Học nghề gì ra trường dễ tìm việc làm”, “Nghề gì thu nhập cao”… Những câu hỏi ấy khiến ý nghĩa của giáo dục dường như chỉ quanh quẩn trong vùng trời giáo dục nghề nghiệp.
Trong bối cảnh như thế, Khoa học – Nghề nghiệp và sứ mệnh góp tiếng nói về việc một nền giáo dục đại học hoàn thiện. Nền giáo dục ấy cần đưa người học đến gần hơn với sứ mệnh. Chỉ có ý thức về sứ mệnh mới giúp con người trả lời trọn vẹn câu hỏi: “Chúng ta phải làm gì và phải sống ra sao?”. Câu hỏi ấy là tu tưởng chủ đạo suốt hơn 100 trang sách của Weber, đặt ra cho những người đã lắng nghe bài nói chuyện của ông ở thế kỷ trước và thế hệ độc giả hôm nay, trách nhiệm của người trí thức trước những đổi thay liên tục của đời sống.
Max Weber (1864-1920), là nhà kinh tế chính trị học và xã hội học người Đức. Ông là một trong những người sáng lập ngành xã hội học và quản trị công đương đại. Khởi đầu sự nghiệp tại Đại học Berlin, sau đó Weber làm việc tại các đại học Freiburg, Heidelberg, Wien và Muchen. Ông là người am tường chính trị Đức, từng là cố vấn cho các nhà thương thuyết nước này tại Hòa ước Versailles và tham giả soạn thảo hiến pháp Weimar.
Nguyễn Thanh Vy
nguồn: https://vnexpress.net/giai-tri/khoa-hoc-nghe-nghiep-va-su-menh-sach-di-tim-y-nghia-cuoc-song-3946011.html